نشریه کتاب هفته- شماره356

 

نگاهی به مجموعه داستان «رودخانه­ ای که می­ رفتیم» نوشته رامین جهان­پور

روزهای با شکوه

نقد از امیرخسروی

مجموعه داستان «رودخانه­ ای که می ­رفتیم» اگر چه در حد و اندازه کارهای خوب این حوزه نیست اما اثری ا ست که در حد و اندازه خودش خوش درخشیده است.

نخسیتنن نکته ای  که درباره این داستان­ها می­توان گفت این است که داستان­ها به نوعی بکرند. ایده­هایشان اگر چه گاهی آنجا که موضوع فقر در میان است تکراری به نظر می­رسد اما باز هم نوعی تازگی در نگاه نویسنده به آن دیده می­شود. به همین دلیل می­توان گفت که این داستان­ها حال و هوای دیگری دارند. خود نویسنده به جای مقمه در این کتاب نوشته است: «... حالا هم می­خواهم شما دوستان خوب خودم را با این بیست و سه قصه وارد ماجراهایی کنم که شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد و هم اینکه به نوجوانان امروز بگویم که نوجوان­های نسل­های قبل چگونه و در چه حال و هوایی زندگی کرده­اند.»

در واقع هم همین طور است. این داستان­ها ما را به دنیای کودکی در دهه شصت می­برد. دهه­ای که سرگرمی­ها نه ایکس باکس، نه پلی­استیشن و نه کارتون­های رنگارنگ که جذابیت­های دم­دست و نهفته در محیط اطراف بود. نوجوانان این قصه­ها نوجوانانی هستند که بی­وقفه اشتباه می­کنند، بی­وقفه دست به قضاوت می­زنند و وقتی می­فهمند اشتباه کرده­اند شجاعانه آن را می­پذیرند. آنها برای رسیدن به خواسته­هایشان از هیچ کاری فروگذار نمی­کنند. وقتی یکی­شان می­خواهد لباس نو برای بازی فوتبال بخرد و با بی­پولی پدر و برادر بزرگترش مواجه می­شود خودش آستین همت بالا می­زند و سعی می­کند با ماهیگیری پولی در بیاورد. یا آن یکی وقتی می­بیند که ماهی­هایش ممکن است در تنگ کوچکشان به زودی وقتی می­بیند که ماهی­هایش ممکن است در تنگ کوچکشان به زودی وقتی می­بیند که ماهی­هایشان ممکن است در تنگ کوچکشان به زودی بمیرند، شجاعانه تصمیم می­گیرد آنها را در رودخانه نزدیک خانه رها کند.

سرگرمی­های این بچه­ها سرگرمی­های ساده­ای است، مثل ماشین خرابی که در جاده­ای مانده است و مدتی برای آنها تبدیل می­شود به ماشین آرزوها که با آن­ گاهی به شمال می­روند گاهی به نوب یا رودخانه­ای که کف آن را تکه شیشه­های شکسته نوشابه پر کرده است و با این حال آنها هر خطری به جان می­خرند تا در یک ظهر تابستان در آب شنا کنند.

نویسنده انگار دارد خاطره تعریف می­کند. واقعاً هم داستان­ها انگار از خاطرات نویسنده نشأت می­گیرد. نویسنده­ای که نه تنها کودکی و نوجوانی خود را فراموش نکرده که با نوشتن این داستان­ها سعی کرده آن را حفظ هم بکند. به همین دلیل خیلی از این داستان­ها واقعاً خط داستانی مشخصی ندارند. انگار که نویسنده فقط خواسته لحظه­ای از ایام گذشته را برای دیگران تعریف کند. با این حال بعضی از این خاطرات شبه داستان کیفیتی به شدت انسانی دارند. ما در این قصه­ها با بچه­هایی روبه­رو هستیم که اصلاً در پی قهرمان شدن نیستند؛ بچه­هایی که به راحتی وسوسه می­شوند و تن به وسوسه می­دهند و با یک خوششانسی موفق می­شوند از مهلکه جان سالم به در ببرند. مثلاً آن نوجوانی که مادرش او را بهدنبال خرید برای پختن شام شب می­فرستد ولی وقتی به بازارچه می­رسد بوی کباب چنان وسوسه­ای به جانش می­اندازد که مادر و خرید سیب­زمینی و تخم مرغ را از خاطر می­برد.

خوشبختانه نویسنده در هیچ یک از این داستان­ها در پی شعار دادن نیست. او فقط و فقط راوی حس­های عجیب و غریب دوره نوجوانی است. به همین دلیل می­توان برقرار می­کند چون می­بیند در این داستان لااقل از نصیحت کردن خبری نیست. انسان بودن و انسانی رفتار کردن بزرگ­ترین دغدغه نویسنده و قهرمانان داستان­هایش است؛ قهرمانانی که بعضی اوقات دست به کارهای عجیب و غریبی می­زنند. چون یک نفر سر امتحان تقلب نرسانده مثلاً تصمیم می­گیرند او را به باد کتک بگیرند. یا وقتی به خاطر یک اشتباه به همراه دوستشان از کلاس اخراج می­شوند به تنها چیزی که فکر می­کنند سرمایی است که در جانشان ریشه دوانده است.

با این حال باید اعتراف کرد که دنیای این بچه­ها از دنیای نوجوانان فاصله بسیار دارد. دغدغه­های آنها در کنار بازیگوشی و کودکی کردن دغدغه نان هم هست. فقر همیشه در کنارشان است و هنر آنها این است که یاد گرفته­اند با آن چطور کنار بیایند. آنها برای خود شوالیه­های کوچکی هستند که سرجنگیدن با هیچ­کس و هیچ­چیز ندارند چون زندگی به اندازه کافی آنها را به چالش می­کشد. به همین دلیل شاید زبان مشترکی با بچه­های این دوره و زمانه نداشته باشند. با این حال این بچه­ها و دنیایشان برای مخاطب امروزی قابل درک و لمسند. دنیای آنها و روایت رویاهایشان در ادبیات ما سابقه طولانی دارد و همین کافی است برای اینکه بتوانیم این نوجوانان را بهتر درک کنیم. با هم بخشی از داستان کبابی آقای سید را می­خوانیم:

«... حالا هم شکمم بدجوری به قار و قور افتاده بود. با عجله به طرف میوه­فروشی قدم برداشتم. هنوز داخل نشده بودم که یکهو شیطان رفت توی جلدم. فکری مثل برق به کله­ام زد. از آن کلک­هایی که گاهی وقت­ها به طفلک ننه می­زدم. با خودم گفتم: هر چی باداباد. روده کوچیکه داره بزرگه رو می­خوره. می­رم تو کبابی بعدش هم می­گم که اسکناس تو راه می­اد و هزار تو من ننه رو می­ده و یا فوقش منو دوباره می­فرسته بازارچه. به طرف کبابی آقای سید پا تند کردم. داخل مغازه همیشه شلوغ بود. مشتری­ها روی نیمکت­های قدیمی کیپ تا کیپ  نشسته و مشغول خوردن بودند... آقا سید پشت به ما رو به اجاق زغالی ایستاده بود و با بادبزن حصیری دستش زغال­ها را باد می­زد. بوی کباب و چربی سوخته در فضای کوچک مغازه پیچیده بود. سید سرش را به طرفم برگرداند و همان­طور که سیگاری گوشه لیش بود گفت: «چند سیخ؟» گفتم: «یکی با گوجه!...»

این کتاب را نشر روزگار در سال 1390 با قیمت 3800 تومان و در 03 1صفحه منتشر کرده است.