بی تا یک فیلم خارق العاده ،در دوره خود

بی تا فیلمی از هژیر داریوش
فیلمنامه: گلی ترقی مدیر فیلمبرداری: هوشنگ بهارلو
تدوین: ماه طلعت میرفندرسکی موسیقی: لوریس چکناواریان
عکاس: کیومرث درمبخش سال ساخت: 1351
بازیگران: گوگوش، عزت الله انتظامی، پروانه معصومی، مهین شهابی، مهری رحمانی، نسا ضیاییان، هژیر داریوش، هوشنگ کاوسی، اکبر زنجانپور، صادق توکلی

*خلاصه داستان: بی تا به پدر بیمارش علاقه دارد و مادرش به او و شوهر خود بی اعتنا است. سیما، خواهر بی تا، برای او خواستگاری پیدا می کند که بی تا با خل بازیهایش او را می راند. بیتا به کوروش، روزنامه نگاری جوان علاقه دارد که او نیز رفتار غیرعادی بی تا را تاب نمی آورد. بی تا ناخواسته میهمانی کوروش را به هم می ریزد و کوروش برای خلاص شدن از دست بی تا به تلفن های او جواب نمی دهد. بی تا با هفت تیر زنگ زده پدرش، کوروش را وادار می کند که به او اظهار علاقه کند. پدر بی تا می میرد و کوروش به خارج از کشور می رود. بی تا تحت فشار خانواده اش تن به ازدواج ناخواسته ای می دهد، اما به شوهرش بی اعتنا است. روزی بی تا از رادیو صدای کوروش را که بازگشته است می شنود و بلافاصله به دفتر روزنامه اطلاعات می رود اما کوروش به او تاکید می کند که به فکر خانه و زندگی اش باشد. شب هنگام پاسبانی بی تا را جلب می کند و به کلانتری می برد و سحرگاه آزادش می کند. در خیابان چند جوان با اتومبیل مزاحم بی تا می شوند و او سوار اتومبیل آن ها می شود.
بی تا فیلمی از هژیر داریوش
فیلمنامه: گلی ترقی مدیر فیلمبرداری: هوشنگ بهارلو
تدوین: ماه طلعت میرفندرسکی موسیقی: لوریس چکناواریان
عکاس: کیومرث درمبخش سال ساخت: 1351
بازیگران: گوگوش، عزت الله انتظامی، پروانه معصومی، مهین شهابی، مهری رحمانی، نسا ضیاییان، هژیر داریوش، هوشنگ کاوسی، اکبر زنجانپور، صادق توکلی

*****
ماجرای ساخت فیلم بیتا از زبان گوگوش
اوایل پاییز سال ۱۳۴۹ در تهران فیلم بیتا کلید خورد دوست و نویسندهٔ خوب و عزیزم گلی‌ ترقی‌ سناریست و قصه پرداز بیتا و زنده یاد هژیر داریوش با توانایی وپشتکارکارگردانی بیتا را بر عهده داشتند و فیلم برداری آن با هوشنگ بهارلوی نازنین بود .
داستان فیلم از زمان خود جلوتر و فیلمی آوانگارد بود . هم قصه و هم بازیگری در این فیلم برایم بسیار جالب و هیجان انگیز بود. بازی درنقش بیتا بعد از کار با زنده یاد جلال مقدم در فیلم سه دیوانه( ۱۳۴۵) و فیلم پنجره (۱۳۴۸) و فیلم طلوع (۱۳۴۸) کاری ازهاملت میناسیان و برادرش به من پیشنهاد شد در فیلم طلوع استاد جمشید مشایخی و دوست بسیارنازنینم سرکار خانم فخری خوروش دوست داشتنی و بلا الوندی ( درنقش دخترپزشک ) هنر نمایی وایفای نقش می کردند …
با دقت سناریوی بیتا را خواندم و اشتیاقم را برای بازی در این فیلم نشان دادم. کار این پروژه با نظم وحرفه ای آغاز شد و بمن آموخت که یک فیلم سینمایی وعواملش چه گونه باید عمل کنند یکی‌ از لوکیشن‌ های این فیلم آپارتمانیست در خیابان محمودیه که در طبقهٔ اول آن گلی‌ ترقی‌ و شوهرش هژیر داریوش سکونت داشتند و در طبقهٔ دوم داریوش مهرجویی عزیز کارگردان صاحب نام سینما زندگی‌ میکرد که صحنه پذیرایی خیالی بیتا از پدرفوت شده اش وعشقش سینا در آپارتمان خالی ( محل سکونت روزنامه نگار) در واقع آپارتمان داریوش مهرجویی بود…..
در این فیلم من افتخار بازیگری در کنار بزرگانی چون عزت الله انتظامی -خانم مهین شهابی وهوشنگ کاووسی عزیز( منتقد نامی سینما) را داشتم کارگردانی خوب و حرفه‌ای هژیر نازنین این امکان را به من داد که بتوانم جایزه سپاس را برای بهترین بازی نقش زن در سال ۱۳۵۱ دریافت کنم .خانم زهره شکوفنده دوبلور نقش بیتا بودند، چون در آن زمان امکان صدا برداری در صحنه نبود. پروانه معصومی اولین نقش سینمایی خود را در این فیلم ایفا کرد. صنا ضیائیان از کارمندان تلویزیون ازسوی هژیربرای نقش روزنامه نگار انتخاب شدکه قبلا”درهیچ فیلمی ایفای نقش نکرده بود و دیگر اینکه صحنهٔ آخر این فیلم در قسمت تدوین و صدا گذاری تغییر یافت ….
قصه اصلی‌ : بیتا در آخر خود را به زیر ماشینی می‌‌اندازد و به زندگی‌ خود پایان میدهد ولی‌ در فیلم بیننده شاهد سرنوشت تلخ بیتا و ادامه زندگی‌ اوست … من قصه اصلی را دوست داشتم
فیلمبرداری بیتا در اوایل زمستان ۱۳۴۹ به پایان رسید و این فیلم تا سال ۱۳۵۱ به دلایلی که از آن بی‌ اطلاع هستم اکران نشد . اکران بیتا موفقیت خوبی‌ به همراه داشت.. با اینکه سال‌ ها از آن روزگار می‌گذرد، خاطرات خوب آن روزها و همکاری در کنار عزیزانم همیشه با من است و دلتنگ یکایک ایشان! یادشان به خیر… و در نهایت بسیار خوشحالم که بیتا مورد پسند و منتخب شما نازنینانم قرار گرفت/سبز و آفتابی باشید و آبی
***
چکیده ای از داستان فیلم : بی تا به پدرش و به روزنامه نگار جوانی سخت علاقه مند است. پدر می میرد و جوان روزنامه نگار نیز رابطه اش را با او قطع می کند. برای بی تا زنده گی در این نقطه تمام است و دیگر هیچ چیز برای او ارزشی ندارد.
*فیلم نامه ی فیلم بی تا را خانم گلی ترقی بر اساس یکی از داستان های کوتاه خود تنظیم کرده است . در این فیلم به طور ضمنی ، به فاصله ی دو نوع نگرش یا ارزش گذاری نسبت به زن روبه رو هستیم . دختر ساده ، جذاب و زیبایی با همین خصلت ها همواره در خانواده و اجتماع تکریم و ستایش شده ، او خود را محق می داند که مورد پذیرش جوان روشن فکر جذابی هم قرار گیرد ، اما جوان به او بی توجه است و او را خانم کوچولویی جذاب می بیند.
احساسات دختر به شدت ضربه می خورد و احساس تحقیر می کند. اندک اندک شاهد سقوط او هستیم ، از احساس شادابی و غرور تهی می شود و به دنبال مرد جوان همه جا می رود تا مرد سرانجام به کلی او را از خود ناامید می کند .
دختر در انتها ، با همان ارزش گذاری ستایش شده ی عمومی ، سوار ماشینی می شود که برای او بوق می زند!
این سقوط ، بازتاب نگرش اجتماعی ست که غریزه و جسمیت را عروسک وار برای رشد و ارزش گذاری کافی می داند. در فیلم نازنین ( علیرضا داود نژاد ) همین نقش بار دیگر با بازیگری مشابه دیده می شود .
گفته ی یک منتقد سینمایی - جمشید اکرمی فصل نامه ی فیلم ، زمستان 1351 - تم مرکزی فیلم - خُرد شدن تدریجی معصومیت دختری را در مواجهه های گاه به گاه او با واقعیت ، هدف اعتنای خود دارد ، این تم و داستان فیلم در آن زمان سینمای ایران ، حرکت جسورانه ای بود در بطن سینمایی که «زن» چرخ پنجم درشکه ی آن محسوب می شد .
هژیر داریوش که پیش از تحصیل سینما در مدرسه ی سینمایی ایدک ، به نقد نویسی و ترجمه در نشریه های سینمایی ایران اشتغال داشت و پس از بازگشت به ایران ، چند فیلم مستند نیز ساخته بود ، در این تنها ساخته ی بلند سینمایی اش در انتخاب مضمون و شیوه ی پرداخت سینمایی آن ، ارادت و علاقه اش را به سینمای آنتونیونی نشان می دهد.
این البته ویژه گی اصلی اثر است ، اما نباید سهم ساخت سینمایی خوب ، بازی گوگوش ، موسیقی چکناواریان و فیلم برداری هوشنگ بهارلو را در تشخص بخشیدن به این اثر نادیده گرفت.
داستانی که برای آن زمان سینمای ایران نامتعارف بود ، در زمینه ی سینمایی که هم چون سرمشق اش - فیلم های آنتونیونی- تکیه و تاکید خاصی بر «سکوت» دارد ، جریان می یابد تا یکی از نادیده گرفته شده ترین آثار سینمایی ایران به وجود آید.
هژیر داریوش کارگردان فیلم بی تا می گوید : «بی تا » به عبارتی یک فیلم مستند در باره ی گوگوش است منهای خواننده گی و به عبارتی مستندی ست در باره ی فضا و آدم های این جا و این لحظه.
بی تا به عنوانی یک نمونه ی سینمای عاطفی ، واکنشی ست در برابر نوع رنگ و روغن خورده و فریبنده ( ابله فریب ) این سینما که «قصه ی عشق» آقای اریک سگال ، نمونه ی مشخص آن است . انتخاب داستانی با یک دختر جوان به عنوان پرسوناژ مهم و مرکزی ، عکس العمل است در برابر این سینمای نرینه که داریم و از زن به عنوان یکخدمت کارمطیع برای مرد یاد می شود . و یا باز انتخاب داستانی است که در آن ماجرا به حداقل رسیده و دوم ، جنبه ی خصوصی و عاطفی دارد ، واکنش ست در مقابل سینمایی که ( چه داخلی و چه خارجی ) می خواهر به ضرب سوژه ی مهم و بزرگ ، خودش را تحمیل کند.
*نیز در نقدی از فیلم بی تا ،چنین آمده :
مایه ی تباهی تدریجی معصومیت و سرخوشی یک زن ، دست مایه ی مناسبی برای نویسنده ای چون گلی ترقی بود و همسرش هژیر داریوش هم این مضمون را با الهام از فرم آشنای سینمای مدرن اروپا و با ارادت ویژه به آنتونیونی به تصویر کشید.
بی تا از انگشت شمار فیلم های پیش از انقلاب است که به مفهوم واقعی «زن محور» است و در چنین شرایطی و در حد و اندازه های آن سینما ، نامتعارف ، بدیع و به یاد ماندنی شده است.
یکی از ویژه گی های تاثیر گذار بی تا ، بازی متفاوت گوگوش در نقشی خاص است . گرچه هژیر داریوش در تعبیری عجیب و جنجالی ، این فیلم را «مستندی در باره ی گوگوش منهای خواننده گی » نامید ، او در نقش دختری سبک سر ظاهر می شود که ناامید از مرگ پدر روانی و طرد شدن از سوی عشقی که بیش تر ساخته ی ذهن خودش بوده ، کارش به خود ویرانگری می کشد.
فیلم می کوشد لحظه به لحظه ی این فروپاشی را از طریق رو در رو کردن بی تا با شرایط ناهنجار بیرون شرح دهد . زوال اخلاقی و شرایط نا بسامان طبقه ی متوسط و تصویری نه چندان سمپاتیک از روزنامه نگاری روشن فکر به علاوه ی ازدواجی نا خواسته و از سر اجبار ، مهم ترین زمینه های باور پذیری این استحاله ی آرام و ساکت است و تغییر بنیادین شخصیت بی تا در طول فیلم از طریق همین سکوت به تماشاگر منتقل می شود ( سکوت ، واژه ی مورد اشاره ی فیلم ساز برای توضیح ِ نسبتِ فیلم با سینمای آنتونیونی هم هست ).
نکته ای که حضور این شخصیت را در در میان برگزیده گان ، متمایز می کند این است که بی تا به گونه ای از فیلم و روش فیلم سازی تعلق دارد که می کوشد هر پیرایه و بزکی را از آدم های قصه بگیرد و احساساتی کردن تماشاگر در این فیلم ها ، گناهی نابخشودنی است .
در نمونه های موفق این گونه فیلم ها ، احساس نهایی و تاثیرگذاری فیلم و آدم هایش ، باید بطنی تر و استیلیزه تر به نمایش در آید و به قول داریوش ، این فیلم پیشنهادی ست برای « زیبایی مشاهده ی احساس» توسط تماشاگران.
شخصیت بی تا بدون دیالوگ های به یاد ماندنی ، عمل گرایی خاص شخصیت های مشابه و اغلب به دلیل حضوری درست و به جا در میزانسن ها ی خلوت و نماهای طولانی فیلم ، ماندگار شده است
*فیلم بی تا در جشنواره ی سینمایی سپاس
تهران - سال 1351 خورشیدی
فیلمبی تا در سال 1351 پنجمین دوره ی جشنواره ی سینمایی سپاس شرکت کرد و گوگوش برای بازی در این فیلم ، به عنوان بهترین بازیگر زن سال شناخته شد و جایزه ی پنجمین دوره ی جشنواره ی سینمایی سپاس را ربود.
این مراسم جشنواره ی سپاس که در هتل آریا شرایتون برگزار شد از طریق شبکه سراسری تلویزیون نیز نمایش داده شد . جشنواره ی سپاس به ریاست علی مرتضوی و دبیرکلی حمید قنبری برگزار شد و ناصر ملک مطیعی نیز ، مجری این برنامه بود.
علاوه بر بازیگری گوگوش در این فیلم ، فیلم بی تا به عنوان دومین فیلم برگزیده ی پنجمین چشنواره ی سینمایی سپاس انتخاب شد و هم چنین فیلم بردار فیلم بی تا ، هوشنگ بهارلو نیز دیپلم افتخار از این جشنواره گرفت.